بیماری سلیاک چیست ؟
بیماری سلیاک یا بیماری حساسیت به گلوتن یک بیماری ایمنی است که برای بیشتر بیمارانش طولانی مدت وجود دارد. گلوتن یک پروتئین است که در برخی از غلات مانند گندم، جو و غلات مربوط به خانواده یونجه وجود دارد. بیماری سلیاک بر اثر نوعی پاسخ بیماری ایمنی به گلوتن در دستگاه گوارش به وجود می‌آید و باعث تخریب و آسیب به لایه‌های داخلی روده کوچک می‌شود. این بیماری در صورت عدم تشخیص و درمان، می‌تواند به مشکلات جدی مانند نقص در جذب مواد غذایی و آسیب به اعصاب و استخوان‌ها منجر شود.
رژیم غذایی برای بیماری سلیاک باید گلوتن را از رژیم غذایی آن‌ها حذف کند. برای این منظور بیمار باید غذاهایی را که حاوی گلوتن هستند مانند نان، کیک، شیرینی، پیتزا، آرد و سایر محصولات غلات از رژیم غذایی خود حذف کند. در عوض باید به غذاهایی که حاوی گلوتن نیستند مانند برنج، سیب‌زمینی، ماهی، مرغ، گوشت قرمز و سبزیجات تمرکز کند.
برای اطمینان از اینکه رژیم غذایی بیمار بدون گلوتن است باید به برچسب‌های محصولات توجه شود. بسیاری از محصولات غذایی در دسترس حاوی گلوتن هستند از جمله سس‌ها، سس‌های سویا، شوینده‌ها و شیرینی‌های پخته شده.
نشانه‌های بیماری سلیاک
علائمی که ممکن است نشان دهنده بیماری سلیاک باشند، ممکن است متفاوت است و در افراد مختلف به طور متفاوت ظاهر شوند. در ادامه، علائمی که می‌توانند نشان دهنده بیماری سلیاک باشند، آورده شده است:
اسهال مزمن یا تکراری:
اسهال شدید و مداوم ممکن است نشانه‌ای از بیماری سلیاک باشد. اسهال ممکن است به صورت شدید و پراکنده یا مداوم و مزمن ظاهر شود.
یبوست:
اگر یبوست بیش از حد معمول و بدون دلیل واضحی رخ دهد، ممکن است نشانه سلیاک باشد.
تورم و نفخ شکم:
افراد مبتلا به سلیاک ممکن است تورم و نفخ شکمی را تجربه کنند، که معمولاً با درد و عدم راحتی همراه است.
کاهش وزن ناگهانی:
افرادی که بیماری سلیاک دارند و جذب مواد مغذی کافی از روده ناشتا ممکن است وزن خود را به طور ناگهانی کاهش دهند.
لاغری:
کاهش وزن طولانی‌مدت و لاغری ناشی از کمبود تغذیه ممکن است به نشانه سلیاک تبدیل شود.
کمیابی مواد مغذی:
نشانه‌های کمیابی مواد مغذی مانند کمبود آهن، فولات، ویتامین B12 و غیره می‌تواند به علائم سلیاک مرتبط باشد.
درماتیت هرپتیفرمیس:
این علائم پوستی که شامل طفح‌های خارش‌آور و خسخسه‌های پوستی است، معمولاً در ناحیه کمر، آرنج، زانوها و پشت دست‌ها ظاهر می‌شود و به نشانه سلیاک تلقی می‌شود.
علائم نورولوژیک (عصبی):
مانند افسردگی، اضطراب، افت تمرکز و سردرد مزمن می‌توانند به علائم سلیاک اشاره کنند.
کاهش استحکام استخوان‌ها:
کمیابی کلسیم و ویتامین D ممکن است به کاهش استحکام استخوان‌ها منجر شده و به نشانه سلیاک تبدیل شود.
توجه داشته باشید که افراد ممکن است یک یا چند نشانه داشته باشند و نشانه‌ها در افراد مختلف متفاوت باشند. در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها یا اگر مشکوک به بیماری سلیاک هستید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب انجام شود.
رژیم غذایی بیماری سلیاک: غذاهایی که می‌توانند مصرف شوند
رژیم غذایی بیماری سلیاک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
محصولات گندم بدون گلوتن: محصولات گندم بدون گلوتن، مانند نان، آرد و کیک بدون گلوتن در بازارها و فروشگاه‌های مختلف قابل دسترسی هستند. این محصولات با استفاده از جوانه گندم، ذرت، آرد برنج و سایر جایگزین‌های گلوتن تهیه می‌شوند.
سبزیجات و میوه‌ها: سبزیجات و میوه‌ها غذایی بسیار سالمی برای بیماری سلیاک هستند و می‌توانند به رژیم غذایی آن‌ها اضافه شوند. اما باید اطمینان حاصل شود که این محصولات با مواد حفظ کننده و آب دار که ممکن است حاوی گلوتن باشند، آلوده نشده باشند.
گوشت و ماهی: بیماری سلیاک می‌توانند گوشت قرمز و ماهی‌ها را در رژیم غذایی خود قرار دهند. اما باید از خرید ماهی‌های تازه و برش دادن گوشت در آزمایشگاه های مختلف اطمینان حاصل شود.
سبوس‌های گندم بدون گلوتن: سبوس گندم بدون گلوتن می‌تواند منبع خوبی از فیبر و مواد مغذی دیگر برای بیماران سلیاک باشد.
پروتئین‌های غیر گندمی: برخی از پروتئین‌های غیر گندمی مانند نخود، لوبیا، نارگیل، بادام، پسته، کنجد و تخمه هم قابل مصرف هستند.
محصولات لبنی: محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست می‌توانند بخشی از رژیم غذایی بیماری سلیاک باشند اما باید مطمئن شوید که آن‌ها حاوی گلوتن نیستند. برای مثال برخی از پنیرها از مخلوط کردن پنیرهای گوشتی و گیاهی ساخته می‌شوند که ممکن است حاوی گلوتن باشند. لذا باید پنیرهای بدون گلوتن را انتخاب کرد.
غلات بدون گلوتن: غلات بدون گلوتن مانند برنج، ذرت، آرد برنج، کینوا و جو نیز می‌توانند بخشی از رژیم غذایی بیماری سلیاک باشند. باید اطمینان حاصل کرد که غلاتی که می‌خرید حاوی گلوتن نیستند.
غذاهای پرپروتئین: مواردی مانند گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ و لوبیا می‌توانند منبعی عالی از پروتئین برای بیماری سلیاک باشند.
مواد شیرین کننده بدون گلوتن: بیماران سلیاک می‌توانند از مواد شیرین کننده بدون گلوتن مانند شکر، عسل، شیرینی و شکلات استفاده کنند. باید مواظب بود که مواد شیرین کننده حاوی گلوتن نباشند.
لیستی از بهترین محصولات بدون گلوتن موجود دربازار
تغذیه پزشکی در بیماری سلیاک: نکاتی که باید در نظر گرفت
در بیماری سلیاک تغذیه پزشکی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اگرچه رژیم غذایی بدون گلوتن بهترین راه برای کنترل این بیماری است، اما به دلیل تغییراتی که در جذب مواد غذایی در دستگاه گوارشی ایجاد می‌شود، برخی نکات باید در نظر گرفته شود. در اینجا به چند نکته در تغذیه پزشکی بیماران سلیاک اشاره می‌شود:
مصرف مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی: بیماری سلیاک باید به دنبال مصرف مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی باشند. به خصوص ویتامین‌های D، K، B12 و اسید فولیک برای جذب کلسیم، حفظ سلامت استخوان و پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی بسیار مهم هستند. علاوه بر این آهن، فسفر، منیزیم و روی نیز از مواد معدنی مورد نیاز برای بیماران سلیاک هستند.
رعایت مناسبت در مصرف مواد غذایی: بیماران سلیاک باید به دقت میزان مصرف مواد غذایی را رعایت کنند. یعنی، مصرف زیاد یا کم مواد غذایی می‌تواند منجر به مشکلاتی در گوارش شود. به عنوان مثال مصرف زیاد فیبر می‌تواند منجر به تحریک دستگاه گوارش و افزایش تعداد مواد نامحلول در مدفوع شود.
مصرف مواد غذایی سرشار از قند: بیماری سلیاک باید به میزان مصرف قند در رژیم غذایی خود توجه کنند. افزایش میزان قند می‌تواند باعث افزایش سطح گلوکز در خون و کاهش جذب مواد معدنی از دستگاه گوارشی شود. بنابراین، بیماران سلیاک باید به جای مصرف مواد غذایی سرشار از قند از مواد غذایی با قند کمتر استفاده کنند.
رعایت نسبت در مصرف چربی‌ها: بیماری سلیاک باید نسبت مناسبی از چربی‌های اشباع و اشباع نشده در رژیم غذایی خود را رعایت کنند. مصرف بیش از حد چربی‌های اشباع می‌تواند باعث افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسرید در خون شود. از طرفی، مصرف کم چربی‌ها می‌تواند باعث کاهش جذب ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E و K) در دستگاه گوارشی شود.
مصرف مناسب پروتئین: بیماران سلیاک نیاز به مصرف مناسب پروتئین دارند. پروتئین‌ها از جمله مواد مغذی اصلی هستند که برای رشد و تعمیر بافت‌های بدن لازم هستند. بیماران سلیاک باید به دنبال مصرف پروتئین از منابع سالم و کم چرب باشند، مانند ماهی، گوشت سفید، تخم مرغ و سویا.
رعایت میزان مصرف آب: بیماری سلیاک باید به میزان مصرف آب در روز توجه کنند. مصرف کافی آب می‌تواند در حفظ سلامتی دستگاه گوارش و جذب مواد غذایی از آن کمک کند.
راهنمای ساده پخت بهترین پیتزای خانگی بدون فر در 15 دقیقه
رژیم غذایی مناسب برای بیماری سلیاک
در ادامه یک رژیم غذایی مناسب برای بیماری سلیاک ارائه می‌شود:
صبحانه:
- نان بدون گلوتن، نان‌های راسته و یا نان‌های پنیری با تخم مرغ
- ماست یا دوغ با کمی سبزی خشک شده
- تخم مرغ سرخ شده و یا پخته
ناهار:
- سالاد سبزیجات با ماهی، گوشت سفید یا مرغ پخته
- یک ساندویچ با نان بدون گلوتن، سبزیجات تازه، گوشت یا ماهی
- پیتزا با تهیه شده از نان بدون گلوتن، گوشت سفید، سبزیجات و پنیر بدون گلوتن
شام:
- ماهی سرخ شده با سبزیجات و یا سالاد خام
- گوشت سفید یا مرغ سرخ شده با سبزیجات
- پلو با برنج، سبزیجات و گوشت سفید
میان وعده:
- میوه تازه
- یک تکه از کیک بدون گلوتن
- تخم مرغ سرخ شده
نکات مهمی که بیماران بیماری سلیاک باید در نظر داشته باشند شامل موارد زیر می‌شود
- همیشه محصولات بدون گلوتن را انتخاب کنید مانند نان بدون گلوتن، رشته بدون گلوتن، آرد بدون گلوتن و…
- محصولات با برچسب “بدون گلوتن” را انتخاب کنید و محصولاتی که برچسب “ممکن است حاوی گلوتن باشد” دارند را از مصرف خودداری کنید.
- از محصولات غنی از فیبر استفاده کنید مانند سبزیجات تازه و میوه‌ها.
- هرگز غذاهایی که حاوی سویا و لاکتوز هستند را مصرف نکنید برای پختن غذا از روغن‌هایی استفاده کنید که حاوی چربی‌های نامتعارف نباشند، مانند روغن زیتون و روغن کنجد.
- از غذاهای پرنمک و پرچرب خودداری کنید و به جای آن‌ها از ادویه‌ها، چشم‌به‌راه‌ها و گیاهان خوش‌بو استفاده کنید.
- محصولات شیرینی باید با موادی تهیه شوند که حاوی گلوتن نباشند، مانند آرد بدون گلوتن، شیر بدون لاکتوز و غیره.
- به دقت محصولاتی که احتمال تلف شدن آن‌ها در حمل و نقل وجود دارد بررسی کنید، مانند محصولاتی که در جعبه‌های شیشه‌ای یا در بسته‌بندی شده‌اند.
- اگر مشکلی در تحمل گلوتن دارید بهتر است از محصولاتی که حاوی گندم، جو و جو دو ردیفه هستند، خودداری کنید.
- برای اطمینان از درستی تغذیه خود بهتر است با متخصصان تغذیه مشورت کنید تا بتوانید رژیم غذایی مناسبی برای خود ایجاد کنید.
- نکته‌ی مهم دیگر این است که اگر شما به شدت بیماری سلیاک دارید ممکن است نیاز داشته باشید تا داروهایی مصرف کنید تا به شما کمک کنند تا علائم بیماری شما کاهش یابد و بهبود پیدا کنید. بهتر است با پزشک خود در مورد داروهایی که ممکن است نیاز داشته باشید مشورت کنید.